از آن‏جا كه انسان با آزادى همراه است و از رقابت و تضاد استعدادها برخوردار، نوع تربيت او با تربيت دام‏ ها و درخت ‏ها تفاوت خواهد داشت.

تربيت انسان نمیتواند مسخ او و پوك كردن او و غلتاندن او باشد. هر گونه تربيتى كه با دست خودم تحقق نگيرد و با انتخاب من همراه نباشد، در واقع مسخ كردن من و نفى كردن من حساب مى‏ شود. و اين است كه تربيت‏ هاى تلقينى و تقليدى و تحميلى و سنتى ارزش نخواهند داشت، حتى ضد ارزش هستند و عامل نفى انسان و آخر سر هم‏ باعث عصيان و طغيان او.

اين درست نيست كه ديده ‏هاى خود را نقالى كنيم و از عشق خود حرف بزنيم و يا ديگران را بغل كنيم و يا بر يقين خود پافشارى كنيم و سوگند بخوريم؛ چون يقين هر كس در درون اوست، به ديگران نمى‏ رسد. مگر هنگامى كه نشان بدهيم كه چگونه و از كجا به اين يقين رسيده‏ ايم و به اين روش دست يافته‏ ايم و با چه كليدها و ملاك ‏هايى حركت كرده‏ ايم.

هنگامیكه مى ‏خواهيم فردى را بسازيم و يا جامعه ‏اى را باز سازى كنيم، ناچاريم كه در اعماق بكاويم و ريشه‏ ها را بيدار نماييم.

عین‌صاد

مسئولیت وسازندگی  صفحه ۴۰